In de loop van de evolutie zijn oorspronkelijke eigenschappen verloren gegaan, bijvoorbeeld als die eigenschappen of lichaamsdelen niet meer noodzakelijk waren, dan wel weggeselecteerd zijn. In de genen zijn de gegevens voor voormalige uiterlijke eigenschappen in het DNA bewaard gebleven, bij een "ongelukkige kruising" kunnen ze ineens weer opduiken. Atavismen komen overal in de levende natuur voor. Atavisme verschilt van een rudiment op het vlak dat de eigenschap ook weg leek te zijn. Een rudiment is nog steeds aanwezig, maar inmiddels niet of nauwelijk functioneel, of heeft een compleet andere functie aangenomen.

terug







Averechts

O.a. in omgekeerde richting, achterstevoren.

terug







Autarkie

Zelfgenoegzaamheid, gesloten staatshuishouding.

Autarkie verwijst naar de drang onafhankelijk te zijn.

Nazi-Duitsland streefde vanaf 1933 naar autarkie om niet afhankelijk te zijn van de rest van de wereld.

terug







Autocratie

Regeringsvorm waarbij de feitelijke macht in handen is van één of enkele personen

terug







Avondland

Westelijk gelegen landen (Europa).
Tegenover het Avondland staat het Morgenland, oftewel Azië

terug







Bacove
Uit Wikipedia:
Een banaan is een langwerpige, licht gebogen vrucht, die afkomstig is van de bananenplant.

In Suriname spreekt men van bacove als het om de vrucht gaat die rechtstreeks uit de schil gegeten kan worden en van banaan als het om groene bakbananen gaat. In Indische gerechten wordt de banaan meestal pisang genoemd, dit is het Maleise woord voor de vrucht..

terug







Bacteriofaag
virus dat bacteriën aantast en meestal ook vernietigt.

terug







Bankroetier
Iemand die zijn schulden niet meer kan betalen.

terug







Barbaard
Te interperteren als turken die barbaars gemaakt zijn. (??)
"De Wereld van heden" 2de jaargang, no 14. pag. 3

terug







Beaat
Verheerlijkt.

terug







Bedarfweckungsprincip
opwekking van nieuwe behoeften.
Behoeften scheppen betekent dat er door verschillende marketingactiviteiten een nieuwe behoefte wordt gewekt bij potentiële doelgroepen die er voorheen niet was, maar die subliminaal vaak al bestond.

terug







Bewusteloosheid
Tegengekomen in "Pscho Logica". Mogelijk een uitdrukking van Freud. Hier gebruikt om de ontwikkeling van bewustwoording uit te leggen:
- bewusteloosheid >>
- voorbewustzijn >>
- bewustzijn.

terug






Biappen (oud)
Gratis meerijden op passerend vervoermiddel, oftewel: liften.

Biappen is gevormd van b.i.a.p., wat zeggen wil: bond van internationale autoparasieten.
Hiermee zijn bedoeld de menschen, die met passeerende auto's gratis meerijden.(een aantekening van 1937)

terug







Breidel
Zijn hartstochten een breidel aanleggen, ze intomen, bedwingen.

Tegengesteld aan ongebreideld.

terug







Bijzonderheid
O.a.: Een op zichzelf genomen onderdeel van een geheel. (3d.v.Dale)

terug







Caesaropapisme
De vereniging van de hoogste geestelijke en wereldlijke macht in één persoon, ofwel de opheffing van de scheiding tussen kerk en staat.

terug







Canaille
(van cane=hond)
gemeen volk, gepeupel, janhagel.

terug







Canon (Cultuur)
Het woord canon is afgeleid van het Griekse kanon dat regel of wet betekent.

Teksten, beelden, kunstwerken en gebeurtenissen die het referentiekader vormen van een gedeelde cultuur of religie M.b.t. de geschiedenis. (Wikipedia)

Zie evt. ook: Cultuurcanon.

terug







Casus belli
Casus Belli (Latijn, de oorzaak van de oorlog) is een term uit het internationaal recht of volkenrecht, die tegen het einde van de 19e eeuw in zwang is geraakt. In het algemeen wordt er de officiële reden mee bedoeld waarvoor men een oorlog is begonnen of zou kunnen beginnen. (Wikipedia)

terug







catharsis
- [psychologie] - De theorie over catharsis binnen de psychologie stelt dat h et aan het licht brengen en uiten (Engels: venting) van traumatische herinneringen en de ermee gepaard gaande emoties een verlichtend effect hebben op de psychologische gesteldheid van de patiënt.

Sigmund Freud en Josef Breuer gaven deze naam aan deze behandelmethode. Pierre Janet noemde deze methode psychologische analyse. Later werd er de naam psychoanalyse aan gegeven.(Wikipedia)

-Het woord komt van het Griekse woord katharsis dat letterlijk zuivering of reiniging betekent.

- Ingrijpende geestelijke of lichamelijke reiniging.

- De mentale, emotionele en lichamelijke bevrijding van een probleem waardoor wij ons vernieuwd voelen.

terug







Caudillo
In de letterlijke betekenis is caudillo het Spaanse woord voor leider. Doorgaans wordt het echter gebruikt om een specifiek soort leider aan te duiden, die zijn macht baseert op persoonlijke banden en cliëntelistische netwerken. Het hoogtepunt van de caudillo's was in de 19e eeuw, alhoewel in sommige Latijns-Amerikaanse landen nog steeds caudillo's voorkomen.(Wikipedia)

terug







Causaliteit
Het verband van oorzaak en gevolg. syn. oorzakelijkheid.

terug







Centroversie
Een term van Erich Neumann:
Over de theorie van de formatie van het Ik introduceerde hij de term centroversie, een mengeling van introversie en extraversie.

terug







Chemisme

-Scheikundig verloop van een verschijnsel. (3dl. van Dale)
-Het verloop bij een chemische reactie.

terug







Chicane
haarkloverij.
last veroorzakend opmerking, berustende op kleinzielig nakomen van regels en voorschriften.
spitsvondig verweermiddel in een proces. (3dlg vDale)

terug







The City
De City of London is het historische en financiële hart van Londen. Het wordt ook wel kortweg The City genoemd (Wikipedia)

terug







Cliëntelisme

Cliëntelisme: (politiek) maatschappelijk systeem waarbinnen een bemiddeld persoon een groep armen ondersteunt in ruil voor hun politieke steun.

terug







Climacterium
-periode waarin een vrouw onvruchtbaar wordt
-overgang
-menopauze

terug







Collaps
\-Bewustzijnsverlies.
-plotselinge stoornis in bloedcirculatie (Jaar van herkomst: 1847)
-Flauwte, flauwvallen.
-Medisch: kort durende bewusteloosheid die vanzelf overgaat en die wordt veroorzaakt door een verminderde bloedtoevoer naar de hersenen.
terug







Comintern
De Communistische of Derde Internationale, in het Russisch afgekort tot Comintern (of Komintern), was een wereldwijd samenwerkingsverband van communistische partijen onder aanvoering van de Communistische Partij van de Sovjet-Unie (CPSU). De Comintern werd gevormd op aandringen van Lenin en de CPSU als opvolger van de Tweede Internationale. Het oprichtingscongres vond plaats in Moskou van 2 tot 6 maart 1919.
(Zie verder Wikipedia)

terug







Condotteri
Condottieri waren de aanvoerders van legers huurlingen (condotta) die werden ingehuurd door de Italiaanse stadstaten van de late Middeleeuwen tot halverwege de 15e eeuw.

De condotta stonden al snel bekend om hun ontrouw jegens hun werkgever. Ze liepen soms zelfs tijdens gevechten over naar de beter betalende tegenstander.
(Zie verder Wikipedia)

terug







Constituante is de benaming/term voor een parlement, nationale vergadering, of staten-generaal als die de bevoegdheid heeft een grondwet op te stellen of te wijzigen.
De term werd voor het eerst gebruikt bij de Franse Revolutie met de oprichting van de Assemblée nationale constituante.
(Wikipedia)

terug







Contigenteren
Van regeringswege beperken, b.v. de invoer van buitenlandse goederen.

terug







Credocratie
-De heerschappij van een geloof.

-Het geloof in de gemeenschap der mensen.

Credo lat.(ik geloof)

terug







Contrefort
Frans voor steunbeer, steunmuur.

In Gotische kerken toegepast om pilaren aan de binnenkant te vermijden en dus meer ruimten aan de binnenkant mogelijk te maken.

terug







Cultuurcanon
(Uit Wikipedia)

Teksten, beelden, kunstwerken en gebeurtenissen die het referentiekader vormen van een gedeelde cultuur of religie.

Sinds 2004 wordt in de media ook steeds vaker gesproken over een historische canon: datgene wat mensen van de vaderlandse geschiedenis zouden moeten weten.

De Onderwijsraad adviseerde de Minister in 2005 de socialiserende taak van het onderwijs te versterken. Jongeren zouden meer kennis moeten krijgen van hun eigen culturele identiteit en het 'verhaal van Nederland'. Dit zou volgens de raad kunnen door middel van invoering van een canon, omschreven als 'richtsnoer voor de elementen van onze cultuur en geschiedenis die van belang zijn om door te geven aan volgende generaties'.

Zoek evt.: "Wat wij onze kinderen willen leren", (Maarten Doorman).

terug







Cultuurstelsel
(Uit Wikipedia)
Het cultuurstelsel was een belastingsysteem dat door gouverneur-generaal van Nederlands-Indië Johannes van den Bosch in Nederlands-Indië in 1830 werd ingevoerd, ter vervanging voor het landrentestelsel.
Het heeft tot circa 1870 bestaan, waarna het door nieuwe wetten achterhaald werd. Voor winstgevende producten bleef het stelsel langer van kracht; voor koffie gold het tot aan het begin van de twintigste eeuw.

Het cultuurstelsel hield in dat bij wijze van pacht de inheemse bevolking, als de grond daarvoor geschikt was, 20% van hun grond moest gebruiken voor gouvernementsproducten: producten voor de Europese markt.
Deze producten waren onder meer indigo, thee, suiker maar de belangrijkste boven al was: koffie.
Al deze producten werden door de Nederlandsche Handel-Maatschappij in Europa verkocht, en geveild.

terug







Dauphin troonopvolger, de kroonprins

terug







Decadentie
-Term afkomstig uit de 18e eeuw ter aanduiding van het verval van het Romeinse keizerrijk, maar sindsdien breder toegepast op elke veronderstelde neergang van een cultuur.
-Zedelijk verval.
-Overdreven zucht naar genot.
-Degeneratie.
-Verworden.
-Ontaarding
terug







Decreteren
 o.a.:
-Afkondigen
-Bevelen

-Afkondigen van een besluit

terug







Defaitisme
Moedeloosheid,
ongeloof in het eigen succes.

terug







Demos
Volgens Börger: "de massa".

terug







Desavoueren Wanneer een diplomaat een akkoord heeft gesloten waarvan zijn regering meent dat dat buiten zijn volmacht valt, kan de regering de vertegenwoordiger `desavoueren`. De regering geeft daarmee te kennen dat het bereikte akkoord niet zal worden nageleefd of geratificeerd.
(wikipedia)

terug







Detailleren
1) specificeren
2) uitwerken

terug







Determinisme is een filosofisch concept dat stelt dat elke gebeurtenis of stand van zaken veroorzaakt is door eerdere gebeurtenissen volgens de causale wetten die de wereld regelen en beheersen. Dit sluit bij een radicale interpretatie (het harde determinisme) in feite de menselijke vrije wil uit, vermits daarvoor in een rationeel universum geen plaats is. Binnen het determinisme zijn er echter veel standpunten in te nemen. (Wikipedia)

terug







dienstbaar
-Dienend.
-In ondergeschikten betrekking geplaatst.

dienstbaarheid
-Knechtschap.
terug







Dier
(oud) van deze, van die.
terug







Diocesaan
persoon die de bisschop bijstaat in het bestuur van het bisdom.

terug







Dialektiek
- Dialectiek is in het algemeen gezegd een redeneervorm die door middel van het gebruik van tegenstellingen naar waarheid probeert te zoeken.
Het begrip heeft een lange geschiedenis in de traditie van het westerse denken.

- Systematische manier van denken die gebruik maakt van een gedachte en het tegenovergestelde ervan om tot een standpunt te komen.

terug







Diaspora
Het tussen andersdenkenden verstrooid wonen van leden van een kerkgenoodschap, m.n. van de joden buiten Palestina.

terug







Dispereer niet (oud)
Wanhoop niet (uitspraak van Jpz. Coen en geciteerd door Colijn)

Huidige spelling: despereert.

terug







Douairière
Adelijke weduwe. (in onbruik geraakte titel)

terug







Duce
-Hertog,
-Duce (van het Latijnse Dux = legeraanvoerder),
-Naam reeds vóór WO2 gegeven aan de Italiaanse fascistische regeringsleider Mussolini (de Duce).

terug







EDG
De Europese Defensiegemeenschap (EDG) was een verdrag dat in 1952 werd ondertekend door Frankrijk, de Bondsrepubliek Duitsland, Nederland, België, Luxemburg en Italië en dat voorzag in de oprichting van een Europees leger. Het verdrag werd echter nooit geratificeerd en derhalve nooit uitgevoerd.

De West-Europese landen waren het er namelijk over eens dat Duitsland de mogelijkheid moest geboden worden zich te beschermen tegen de Sovjet-Unie.
(Wikipedia)

terug







Eigendommelijk= Eigenaardig, een eigen bijzonder karakter dragend.

terug







Egelstelling
Een egelstelling in een militaire context is een stelling met weerstand en actieve verdedigingsmiddelen naar alle open zijden.
Uiteraard ligt de sterke verwantschap met de egel, met zijn markante stekels naar boven- en zijkanten, voor de hand.

Nederland kent nog talloze oude vestingsteden met karakteristieken van stervormige vestingen naar alle open zijden.(Wikipedia),

terug







Egotisme (het; vgl. -isme)
Volgens de Van Dale (te simpel):
(1901-1925) hetzelfde woord als:
1- egoïsme, waarbij ten onrechte een -t- insloop doordat woorden als autisme het gevoel wekten, dat -tisme een juiste uitgang zou zijn,
2- neiging om een overdreven hoge dunk van zichzelf te hebben, syn. zelfingenomenheid.

Egotisme (2)Uit: psychologie-nu
Het onder alle omstandigheden alles en iedereen onder controle willen houden. Geen spontane uitingen toestaan. Het bewaken van de identiteit door denken, analyseren en het oncontroleerbare deel van onszelf te controleren om toch vooral niet in verwarring te raken.

Egotisme (3) (Wikipadia.org)
Stendhal heeft het daarentegen over egotisme, een oprechte zoektocht naar de waarheid waarbij hij echt wil tonen wat in zijn hart omgaat. Het egotisme is een cultus van het eigen ik die erop gericht is de spontane gevoelens te beheersen. Dit individualisme wordt soms ook beylisme genoemd.

Egotisme (4) (ikheetmaarten uit www.woordvandedag.nl)
Hmm, is het een synoniem voor egocentrisch?
Egoïst leidt aan egotisme, waar egocentrisch toch echt om gedragingen gaat niet alleen om de manie om over zichzelf te verhalen. Ook niet egoïsten kunnen het soms niet weerstaan om aan egotisme te leiden.

terug







Eugenese
3dlg. van Dale.
(1901-1925) Wetenschappelijk onderzoek naar naar alle factoren waardoor erfelijke eigenschappen van het menselijk ras verbeterd zouden kunnen worden.

Wikipedia:
Eugenetica is in strijd met de in de tweede helft van de 20ste eeuw ontwikkelde mensenrechten en anti-discriminatiewetgeving. Aangezien eugenetica in verband wordt gebracht met de Holocaust en het Nazistische sterilisatiebeleid is het onderwerp in veel landen een politiek taboe. Tevens rijst altijd de vraag wie er bepaalt wat meer of minder geschikte erfelijke eigenschappen zijn.

terug







Entente
vriendschappelijke verstandhouding tussen mogendheden.
De Entente:
de staten die in WO I tegenover Duitsland en Oostenrijk stonden.

Canada Frankrijk Italië Montenegro Portugal Rusland Servië Verenigde Staten Verenigd Koninkrijk Roemenië

terug







Epigoon
Iemand die grote voorgangers navolgt, maar geen eigen of nieuwe ideeë heeft.

terug







Erlangen
verkrijgen, verwerven.

terug







Ersats
Vervangingsmiddel,Substituut.

terug







Eschatologie
Leer van de laatste dingen.
In de dogmatiek al wat geleerd wordt aangaande het lot van de mens na de dood, het oordeel enz., leer van de uitersten

terug







Esoterisch
bestemd voor ingewijden (deskundigen).

terug







Etnologie.
-Culturele antropologie.

-Culturele antropologie (ook volkenkunde, etnologie, sociale antropologie of sociaal-culturele antropologie genoemd) is de wetenschap die het sociale gedrag, de economische structuur en de religie van volken en bevolkingsgroepen bestudeert.
(Uit: Wikipedia)

terug







Eubiotiek.
De kunst om gezond en gelukkig te leven en ziekten te voorkomen.
(Uit: Wikipedia)

terug







Exoterisch.
ook voor oningewijden bestemd,
algemeen begrijpelijk

terug







Erotisme
Komt niet voor in de 3dlg. van Dale.
toestand van bovenmatige opwinding tijdens de coïtus voorkomend bij sommige vormen van psychopathie (http://www.woorden-boek.nl).

terug







Falange.
A.B. refereerd aan:
facsistische, extreem-rechtse politieke partij in Spanje, die opkwam tussen de twee wereldoorlogen.

Ook in Libanon bestond een falangisisch goepering. (Zie evt. wikipedia)

terug







filister.
-Bekrompen,
-Benepen,
-Burgelijk enz.

terug






Fraseologie.
1) Gebruik van holle frasen.
2) Taalkundig: verzameling van gezegden, uitdrukkingen en idiomatische wendingen.

terug







Frik.
spottende benaming voor schoolmeester of leraar.
Rond 1646 had frik de betekenis van mannelijk lid.

terug







G.G.
Gouveneur Generaal.

terug







Hegehöve
Hegen= verzorgen, omheinen.
Hof = boerderij.
Dus ... Hegehof= waarschijnlijk: verzorgde, omheinde boerderij.

Een rechtstreekse vertaling kon ik niet vinden.

terug







Hegemonie
Overwicht van een staat of partij. (vDale)

terug







Hetaere
(Gr. Hetaerè)
(In het oude Griekenland): publieke vrouw, coutisane van hogere klasse.

terug







Hermafrodiet
-tweeslachtig wezen, mens, dier of plant met tegelijk vrouwelijke en mannelijke kenmerken.

-Zoon van Hermes (Mercurius) en Aphrodite (Venus) die volgens de mythe vergroeide met de nymph Salamacis tot een tweeslachtig wezen, nadat deze om haar onbeantwoorde liefde de goden had gebeden hun beider lichamen voor eeuwig te verbinden.

terug







Heterogeen
Ongelijk soortig

In de chemie: bestaande of opgebouwd uit ongelijksoortige elementen of bestanddelen (b.v. beton)

terug







Heteronomie
-Onderwerping aan van buiten opgelegde wetten.

-Heteronomie is een eigenschap waarbij men de leefregels van anderen gaat volgen ipv die bij zichzelf te vinden. De wil is hier niet van toepassing, de regels worden niet meer zelf bepaald maar zijn van een vreemde invloed.

terug







Hekatombe
(Oud-Grieks: hekatómbê) Het offeren van 100 runderen.
Bij Börger krijgt het de betekenis van massaslachting.

terug







Hidalgo
Lagere adel in Spanje die vooral belastingvoordelen genoot.
Is in de loop van de 19de eeuw verdwenen.

terug







Hieros gamos
(Grieks) (heilig huwelijk) was in de mythologie van de Oudheid het huwelijk tussen een god en een godin, en in het bijzonder het symbolische ritueel waarin mensen deze goden voorstelden. Het betekende de vereniging van tegendelen. Het heilig huwelijk was ook de naam voor een ceremonie waarin een koning uit de Oudheid zijn macht en de vruchtbaarheid van zijn land handhaafde door gemeenschap te hebben met de priesteres van de vruchtbaarheidsgodin.
Uit: Wikipedia

terug







Horde
Heeft verschillende betekenissen.
Door A.Börger gebruikt in de betekenis van:
ongeorganiseerde menigte.

terug







Hybris
(Grieks) is het Oudgriekse woord voor overdreven trots, hoogmoed, overmoed, grootheidswaanzin, brutaliteit, onbeschaamdheid met name tegenover de Griekse goden en/of de goddelijke wereldorde.
Het woord hybris heeft geen goede Nederlandse vertaling die het begrip volledig dekt, maar kan in de moderne tijd nog het beste omschreven worden met het gezegde "hoogmoed komt voor de val".
Uit: Wikipedia

terug







Hyperthyme: persoonlijkheidsstoornis
De hyperthyme persoonlijkheidsstoornis wordt niet in ICD-10 noch in de DSM-IV vermeld.

Beschrijvende definitie:
De beleving en het gedrag worden bij deze mensen bijna voortdurend door een opgewekte stemming en een drang tot doen en spreken beheerst.
De betrokkene komt over als zeker van zichzelf, pochend, overgeëngageerd, ongeremd en risicozoekend. terug







Idealiteit = denkbaarheid (volgens Börger).
Zie "Manuscripten/Het wezen"

terug







Ideëel
1) Wat alleen in de gedachte bestaat. (veel gebruikt door Börger)

2) Gericht op het verwezelijken van een idee of ideaal

terug







Identificatie
1) recht: Identificatie is juridisch het vaststellen van de identiteit van een persoon (persoonsidentificatie)

2) psychologie: Identificatie is een term uit de psychologie, die voor het eerst werd gebruikt door Sigmund Freud. Identificatie staat voor het vergroten van gevoelens van eigenwaarde door vereenzelviging met een persoon of instelling van aanzien.

Voorbeelden: een bedeesde man die trots is op de overwinningen van zijn bokskampioen, alsof hij zelf een agressieve, onbevreesde overwinnaar was.

Een moeder die vroeger zangeres wilde zijn maar nooit de top bereikt heeft, haar dochter kan misschien wel de top bereiken en de moeder doet er alles voor dat het voor haar dochter zou lukken om die top te bereiken. (Wikipedia)

terug







Iegelijk
Ieder, allen.

terug







Infernaal
-helsch, -afschuwelijk, -helse steen (zilvernitraat)

terug







Immanent
1) Aanklevend
2) In zichzelf besloten

terug







Impertinentie
1) onbeschoftheid
2) brutaliteit
3) onbeschaamdheid

terug







Illusionist
Iemand die zijn publiek dingen laat zien die eigenlijk niet kunnen gebeuren.
Goochelaar.

terug







Illusoir
1- zonder betekenis. 2- bedriegelijk.
3- Niet werkelijk bestaand, denkbeeldig

terug







Incrimineren
(incrimineerde, geïncrimineerd)
1- van misdaad beschuldigen;
2- als strafbaar beschouwen en vervolgen, criminaliseren;

terug







Indeterminisme
is de opvatting binnen de filosofie dat vrije wil en determinisme niet samen kunnen gaan en dat er gebeurtenissen zijn die niet corresponderen met het determinisme, die dus niet veroorzaakt zijn door oorzakelijke gebeurtenissen.

Citaat uit "Het probleem de wilsvrijheid" pag.11:
Nu staat tegenover het determinisme de leer der wilsvrijheid, het indeterminisme, dat - het woord zegt het al - in tegenstelling met het eerstgenoemde, de vrijheid, de ongebondenheid, de onafhankellijkheid van den wil verkondigt. Het indeterminisme houdt dus voor waar, dat het causaliteitsbeginsel niet geldt voor dát "gedeelte" der werkelijkheid, dat het psychisch leven is.

terug

Insurgent.

o.a. oproerling

terug







Indifferent.

onverschillig.

terug







Indolent.

onverschillig, suf, traag, lusteloos, Apathisch, Bewegingloos, Loom, Lusteloos, Niet actief, Niet vitaal, Niet voortvarend, Ongeneigd tot beweging, Onverschillig, Onwerkzaam, Suf, Traag van geest en gemoed.

terug







Kabbalistisch

Alleen voor ingewijden begrijpelijke betekenis.

terug







Kikoejoe (oude spelling)

Kikuyu of Gikuyu is een grotendeels nomadische bevolkingsgroep in Afrika. Het is de grootste etnische groep in Kenia: meer dan 4,5 miljoen Kenianen (ongeveer 20% van de totale bevolking van het land) behoren ertoe. De Kikuyu wonen voornamelijk in de vruchtbare centrale hooglanden van het land, soms informeel Kikuyuland genoemd. Dit gebied maakt deel uit van de Grote Slenk.(wikipedia)

terug







Kosmos

Grieks--> orde staatsorde.
Kosmos o.a.: inzichzelf rustend geordend geheel.
Synoniemen: universum, heelal.

terug







Laboreren

(In "Cultuur en Gemeenschap: Zich moeite geven, zich inspannen.

terug







Het Lange Parlement (Engels: Long Parliament)

Het Lange Parlement (Engels: Long Parliament) is de benaming voor het Engels parlement dat werd samengeroepen in 1640 en met onderbrekingen zitting had tot 1660 (Wikipedia)

terug







Jingoïsme
Wikipedia:
Jingoïsme is een vorm van overdreven patriottisme.
De term jingoïsme is vooral in de Engelstalige wereld in gebruik (jingoism) en is enigszins vergelijkbaar met het Nederlandse woord chauvinisme.

terug







Jure / Facto
Wikipedia:
De jure (in klassiek Latijn gespeld als de iure), is een uitdrukking die "volgens het recht/de wet" betekent, in contrast met de facto, dat "in feite" betekent.

De termen de jure en de facto worden gebruikt in de betekenis van (respectievelijk) "formeel" en "in de praktijk" wanneer men politieke situaties beschrijft..

terug







justum pretium
Redelijke prijs

terug







Geaffaireerd (fr)
Druk, veel zaken om handen hebbend, zich druk makend
terug







Gedementeerd
Voltooid deelwoord van dementeren:
aftakelen, logenstraffen, loochenen, ontkennen
terug







Gemaszgeregelte
Geregeld volgens zijn stand. (bv. huwelijk)
terug







geparenteerde families
Verwante-, aangehuwde families
terug







grel, bn.;grelle
Schel, gril, huiveringwekkend.
terug







Maja
(Sanskriet; oorspronkelijke betekenis: illusie) is een begrip uit het hindoeïsme en het boeddhisme, dat vertaald kan worden als "sluier van illusies".
(Wikipedia)

terug



Mamon
Arames(rijkdom, waarde, geldgod).
De geldgod dienen

terug







Mantsjoerije, Mandsjoekwo (Jap.) of Mantsjoekwo (Jap.)
Mantsjoerije is een gebied ter grootte van ca. 800.000 km² in het noordoosten van China en het zuidoosten van Rusland, waar in het verleden de grootmachten Rusland, China en Japan om gestreden hebben.
(Zie evt. verder Wikikpedia)

terug







Maquis
Franse verzet WO-2.

terug





Mantsjoerije, Mandsjoekwo (Jap.) of Mantsjoekwo (Jap.)
Mantsjoerije is een gebied ter grootte van ca. 800.000 km² in het noordoosten van China en het zuidoosten van Rusland, waar in het verleden de grootmachten Rusland, China en Japan om gestreden hebben.
(Zie evt. verder Wikikpedia)

terug







Mercantilisme.

Economisch stelsel uit de 17de en 18de eeuw dat uitgaat van de mening, dat de rijkdom van een volk moet worden afgemeten naar zijn voorraad edel metaal, en daarom de uivoerhandel bevorderde, met achterstelling van de landbouw. (vDale)

Europees mercantilisme was een beleidsvorm in de vroegmoderne tijd, die inhield dat de regering handel moest bevorderen als essentieel middel tot rijkdom en macht, maar dat handel nooit ‘vrij’ moest zijn in de moderne zin. Mercantilistisch beleid ging vanuit de staat, met als doel het verbeteren van de economische positie van die staat, op welke wijze dan ook. Het mercantilisme was de reactie van regeringen op de opkomst van het handelskapitalisme, ook wel vroegkapitalisme genoemd. (Wikipedia)

terug







Het wezen.

Het bestaan. (volgens mij)
terug







Middelijk.

Niet rechtstreeks, langs een omweg, indirect.
Börger stelt b.v.:
Onmiddelijk - het gevoel
Middellijk - het denken.

Denkend komt de mens middellijk tot een oordeel d.w.z. door middel van het denken vormt hij zich een oordeel, terwijl intuïtie en gevoel onmiddellijk een oordeel zijn.
Uit: "Een wijsgerige beschouwing over de ziel."
terug







Memento mori.

Gedenk te sterven.
Vrij vertaald: Bedenk dat u sterfelijk bent of Denk aan je eigen sterfdag. Het is het devies van de trappistenorde. De spreuk komt al voor op zilveren Romeinse bekers.
terug







Meritocratie
-Een maatschappijmodel waarin de sociaal-economische positie van elk individu is gebaseerd op zijn of haar verdiensten (merites). Hierbij gaat het dus niet direct om de aanleg die men heeft, maar wat men met die aanleg doet.
-Andere factoren, zoals afkomst, grond- of geldbezit, ras en geslacht mogen er (in principe) geen rol bij spelen.






modus vivendi
Voorlopige schikking tussen twee strijdende partijen.

Modus vivendi is de Latijnse samenvoeging van modus (manier) en vivendi (van leven). Een modus vivendi is een manier van leven of een manier van omgaan met elkaars verschillen, meestal tussen conflicterende partijen die toch beslissen om door te gaan met datgene wat hen bindt, zelfs al delen zij niet dezelfde waarden en normen.

Een modus vivendi is vergelijkbaar met een compromis tussen individuen, groepen, partijen, instanties, of landen die het met elkaar over een of meer punten oneens zijn maar toch kiezen voor de beste der mogelijke werelden.
terug







monade
(wiskundig, filosofisch) eenheid, ondeelbaar bestanddeeel van stof of geest.

monadisch (bn; vgl -isch)
individualistisch, egocentrisch.
terug







Monstrans
Onderdeel van liturgisch vaatwerk in de Kath.kerk
Een monstrans is een houder, meestal van metaal, waarin de geconsacreerde hostie wordt getoond.
(zie verder: Wikipedia)
terug







Mysten
Ingewijden in een mysterie.
terug







Natuurlijk.

1) In het dagelijks leven meestal: vanzelfsprekend.

2) Maar ook betrekking hebbend op het natuurlijke.
  A.Börger gebruikt dit ook in de tegenstelling: natuurlijk / geestelijk.
  Natuurlijk --> gebonden.
  Geestelijk --> vrijheid.
Bij dieren ligt de nadruk op het natuurlijke en
bij mensen ligt de nadruk op het geestelijke.
terug







Negatie / Negeren.

Negatie: (dialectisch fil.) het tegenovergestelde van het in een bepaling genoemde.

Negeren: wordt door Börger als werkwoord toegepast; nl. d.m.v. denken tot het tegenovergestelde (de negatie) komen.
Heeft dus weinig gemeen met de algemene betekenis:
doen alsof iets niet bestaat, of iets er niet is.
terug











Negus / Neguz
.

Een eerenaam, die den keizer(s) van Abyssinië (later Etiopië) door zijne onderdanen gegeven wordt, en zoo veel als de gekroonde beteekent.

Haile Selassie werd zoo genoemd in sommige documenten in deze website.

terug







neolithische revolutie.

De neolithische revolutie was de eerste landbouwrevolutie en vormde de overgang van een samenleving van jager-verzamelaars met een rondtrekkend bestaan (nomadisme) naar een samenleving van mensen die in nederzettingen woonden (sedentarisme) en aan akkerbouw en veeteelt deden.

terug







Numen - meervoud Numina

Numen meervoud Numina, is een Latijnse term voor "spirituele kracht" of "voelbare heilige aanwezigheid".
(Uit Wikipedia.)

Vrijwel beeldloos geloof in hogere machten.
(Uit: Menszijn is een moeilijke taak.)

De een of andere bovenzinlijke macht.
(Uit: Het Cristusverhaal als mythe.)

terug







Numineus

Vooral zelfstandig gebruikt het numineuze, aanduiding van de irrationele bestanddelen in het heilige; het goddelijke dat een mysterie is, dat fascineert en doet beven.

terug







Nuntii - Nuntius

Nuntii is meervoud van nuntius.
Nuntius betekent diplomatiek vertegenwoordiger van de paus.

terug







Bij een oligarchie (Oudgrieks: (oligos) is de macht in handen van enkelen uit een bevoorrechte klasse (zoals adel, regentendom, priesterkaste, superrijken, multinationals).

In een oligarchie is de autoriteit van de wetten afgeleid van de autoriteit van deze gesloten elite. Het is een van de vijf staatsvormen beschreven door Aristoteles, die de oligarchie identificeert als de 'slechte' variant van aristocratie omdat die uitsluitend de bevoordeling van de eigen klasse voor ogen heeft. terug







Ontologie.
Ontologie is de leer van het zijnde.
Het vraagt zich af of bepaalde objecten en verschijnselen bestaan en op welke wijze zij bestaan.

Volgens antirealisten bestaan sociale fenomenen alleen omdat mensen denken dat ze bestaan, omdat hun bestaan en werking collectief wordt geaccepteerd.

Madonna is alleen maar beroemd omdat we allemaal vinden dat zij beroemd is.
Als we dat niet zouden vinden zou zij niet beroemd zijn.
(www.kantacademy.nl)

terug







Onsolide
Niet deugdzaam, niet vast (een onsolide levenswijze).

terug







Oorzakelijkheid
Het verband van oorzaak en gevolg.
syn. causaliteit.

terug







Orgiastisch
Dweepachtig opgewonden.
Orgiast: ingewijde die orgieën meeviert. (v.Dale)

De orgiastisch mysterien, waarbij de vrouwen een god-dier, dier-god verscheuren.
Dit alles behoort tot de culten der Gr. Mythologie. (aant. Erich Neuman)

terug







Ostentatief:
met de bedoeling om aandacht te krijgen

terug







Aan de orde stellen
Iets ter sprake brengen.

terug








Otium
-Het otium was het streefdoel van elke dichter tijdens de lyrische periode (1e eeuw v.Chr.) van de Romeinse letterkunde. Het nationaal gevoel was verdwenen door burgeroorlogen en de lyriek trad naar voren: lichte, individualistische (liefdes) poëzie die door iedereen geschreven werd/kon worden. (wiki)

-Eervolle rust na een welbesteed leven.(3dvD).

terug



Ouroboros of uroboros
v Dale:
ouroboros of uroboros: een van de oudste symbolen van de alchemie, een slang die in zijn staart bijt. Het was een zinnebeeld van de eeuwigheid, tevens de matera prima, de oerstof (zie* materie)

Wikipedia:
De naam ouroboros komt uit het Grieks en betekent staart-eter. Het is een symbool uit de alchemie, en een van de oudste mythische symbolen ter wereld. Het komt voor in de Azteekse mythologie, de Chinese mythologie en in vele andere. Het is een afbeelding van een slang of een draak die in zijn eigen staart bijt (deze opeet) en op die manier een eeuwige cirkel vormt.

Het symboliseert de cyclische aard van de natuur, het eeuwige terugkeren en de eenheid van alles. In sommige afbeeldingen is de slang half lichtgekleurd (of wit) en half donkergekleurd (of zwart) wat een twee-eenheid voorstelt, zoals Yin Yang. Maar er zijn talloze verschijningsvormen van deze Oerslang. De Noorse mythologie kent ook zo'n slang, hij heet daar Jörmungandr, Jormungand of Midhgardhsormr. En het bekende Indase beeld van Shiva Nataraja staat midden in de cirkelvorm van een Ouroboros.

terug







De persona (Jung)-

een Grieks woord dat oorspronkelijk 'masker' betekende - is volgens deze theorie een archetype dat de persoon in staat stelt om een karakter, een persoon uit te beelden zonder dat dit noodzakelijk zijn eigen karakter hoeft te zijn. Het is de façade die hij of zij toont aan de buitenwereld, vaak om een goede indruk te maken en om de sociale omgang te versoepelen.(Wikipedia)

terug







Pervers
Bij Börger: Met onbedoeld een tegenovergesteld effect:
Een perverse prikkel maatregel die het tegenovergestelde uitlokt van wat je wilde. (Uit de v.Dale)

Verder: Verkeerd, verdorven.
Perversie of perversiteit is in ruimere zin een ontsporing van het gevoelsleven of de aandriften die maakt dat men graag dingen doet die algemeen als weerzinwekkend worden beschouwd[1]. De term wordt vaak gebruikt voor seksuele gedragingen die afwijken van het als normaal beschouwde patroon. Synoniemen zijn: 'verdorvenheid' en 'morbiditeit'. Het begrip komt uit het Latijn en is afgeleid van 'perversio' dat verdraaiing of omkering betekent.

terug







Pleonasme
bepaalde stijlfiguur: een logisch gezien overbodig woord,omdat het begrip dat door dat woord wordt uitgedrukt al in een ander woord ligt opgesloten. Een pleonasme is een overbodige bepaling,terwijl een tautologie een overbodig synoniem is. Een pleonasme: passerende voorbijgangers; een tautologie: hollen en draven.

terug







polygynie

Paarvorming van een mannetje met veel vrouwtjes.

De Nederlandse term luidt veelwijverij. Het houdt in dat één man met meer dan één vrouw getrouwd is.

terug







Polyandrie

Vrouw gehuwd met meer dan 1 man.
Veelwijverij.

terug







Polymorph is:
veelvormig, in verschillende gedaantes optreden

terug







Potemkin dorp
Spookdorpen die de Russische generaal Potemkin opzette om indruk te maken op Catharina de Grote. (1787)

Potemkin-dorp staat voor een dunne façade die inhoudsloosheid moet verbloemen.

Na WO-2 werden door de Russische autoriteiten modeldorpen getoond aan vooraanstaanden die later werden aangeduidt als Potemkinse dorpen

terug







Psychotechniek
Toegepaste experimentele psychologie; staat vooral in dienst van de beroepskeuze.

terug







Prijsverklaren
Een schip tot buit verklaren

(verklaarde prijs, heeft prijsverklaard)

terug
br>







Primordialiteit
Oorspronkelijkheid

terug







Priori
Latijn: a prori,
van tevoren, vooraf.
iets a priori vaststellen, voorbarig, alvorens het onderzocht te hebben.

terug







Primus inter pares (Uit: Wikipedia)
Protos metaxy ison), eerste onder zijns gelijken, betekent dat een lid van een groep dezelfde rechten heeft als alle anderen, maar toch een verhoogd aanzien heeft. Deze positie heeft meestal een representatief karakter en is niet verbonden met privileges. Een primus inter pares heeft vaak wel extra taken, bijvoorbeeld als voorzitter of woordvoerder.

De term "primus inter pares" werd onder keizer Augustus ingevoerd, om zijn positie binnen de Romeinse overheid te beschrijven. Augustus wilde hiermee zijn plaats binnen de republikeinse instituties aangeven (de facto was hij echter de onomstreden heerser).

Het begrip primus inter pares wordt door velen gezien als een contradictio in terminis. Als iemand wordt aangewezen als primus inter pares, zal deze nieuwe status tot gevolg hebben dat hij niet meer gelijk is aan zijn gelijken. terug







Promiscuïteit
toestand van een maatschappij waarbij tussen alle mannen en vrouwen een volledig vrij seksueel verkeer bestaat. terug



Profaneren
Met het heilige spotten,
ontheiligen, ontwijden. terug







Pact
Afspraak, verdrag.

Pacteren
Een verdrag sluiten.
uitdrukking: met de vijand pacteren, heulen.

terug







Paladijn
Iem. die aan het hof een waardigheid bekleed, m.n. ridder uit het gevolg van Karel de grote.

terug







Palliatief
Hulp voor het ogenblik; lapmiddel;
uitvlucht.een pijnstillend middel zonder geneeskracht.
Palliatiefkuur
Schijnkuur, welke eene ziekte, voor eenen tijd lang, wel lenigt; maar niet geneest

terug







Parthenogenese
-Ongeslachtelijke voortplanting.
-Parthenogenese of maagdelijke geboorte is een verschijnsel dat al heel lang bekend is. Hoewel hij het fijne er nog niet van begreep, beschreef Aristoteles tussen 348 en 322 voor Christus al dat sommige insecten en vissen zich blijkbaar zonder paring voortplanten.

Wat is parthenogenese?
Bij parthenogenese ontwikkelt de eicel zich zonder bevruchting door een zaadcel tot een volledig individu.

terug







Particularisme

Particularisme is het bevorderen van het eigen belang boven, en zo nodig ten koste van, de belangen van anderen. Het is de exclusieve wijding aan de eigen groep of de eigen interesse.

Het begrip legt de nadruk op de eigen ideologie, de eigen staat en de eigen cultuur.

Particularisme en cliëntelisme waren in West-Europa schering en inslag tot de tijd van de invoering van het algemeen kiesrecht.

Cliëntelisme: (politiek) maatschappelijk systeem waarbinnen een bemiddeld persoon een groep armen ondersteunt in ruil voor hun politieke steun terug







Paskwil
Belachelijke, dwaze vertoning.

terug







Patina
-Oxidelaag op metalen voorwerpen.
-Ook een algemene term om aan te duiden dat een bepaald object uitstraalt de tand des tijds te hebben doorstaan. Natuursteen en metselwerk met baksteen krijgen door verwering een patinalaag.

terug







Peppel
Populier.

terug







Perifide Albion
Het perfide Albion is de van oorsprong Franse scheldnaam voor Engeland of het Verenigd Koninkrijk.
Perfide staat hierin voor iemand die zijn belofte of woord niet houdt en Albion is een oude naam voor Groot-Brittannië.
Wikipedia.

terug







Phillipica
Een filippica is een hevige strafrede, gericht tegen iets of iemand. (wikipedia)

terug







Philister
Oude spelling voor: filister. (v.D) niet student, burgerman, iem met bekrompen opvattingen.

terug







Pregenitaal
-Voor de geslachtsrijpheid vallend. terug







Premisse
Wikipedia:
Een premisse is een aanname dat iets waar is.
Premissen zijn de basisaannamen van een syllogisme, zoals een redenering in de logica wordt genoemd. Een syllogisme is doorgaans opgebouwd uit een majorpremisse, een minorpremisse en een conclusie.

De theorie van de syllogismen is van Aristoteles afkomstig. Een bekend voorbeeld is:

majorpremisse > Alle mensen 
                zijn sterfelijk.
minorpremisse > Napoleon is 
                een mens.
conclusie     > Dus: Napoleon is 
                sterfelijk.

terug







Projectie

Voorbeeld: De identiteitservaring (b.v. verliefdheid) in meerdere of mindere mate is een kwestie van projectie:
Sterkste proj. bij hevige verliefdheid.
Jung: één haakje is voldoende. Eén haakje: een vage gelijkenis (met het ideaalbeeld). Men ziet in de ander wat hij/zij er zelf inlegt.
(Door projectie dus)
               ***

Goden zijn projecties van collectief onbewuste, inhouden, die als goden bewustzijn worden.

terug



Promiscuïteit

-Toestand van een maatschappij waarbij tussen alle mannen en vrouwen een volledig vrij seksueel verkeer bestaat.

-Het ongehuwd samenwonen.

terug





Rampokker.

Lid van een gewapende roversbende, vroeger actief op W.Java

terug





Ras versus beschaving.

A.Börger bezigt tot in zijn laatste geschriften (De Wereld van Heden) het begrip "ras" waar m.i. vaak het begrip "beschaving" bedoeld wordt. Het woord "ras" heeft een natuurlijke betekenis, (genetische), terwijl een "beschaving" dwars door "rassen" heen kan lopen. De z.g. "rassenleer stamt uit de 19de eeuw en is politiek misbruikt door de nazi's. .

Echter in "De Wereld van Heden" no. 262 stelt A.B.:

Eén ras ! Dit is een zeer aanvechtbare opvatting, want het Spaanse "ras" is een mengsel van oor- spronkelijke Iberiërs, Foeniciërs, Romeinen, Moren, Joden, Kelten en Germanen. Tenminste 30% der Spanjaarden heeft volgens zegslieden van Wright Joods bloed in de aderen; Franco zou een Jood zijn, althans voor 50%.

terug





Rationalisatie

- Het rationeel maken.

- Beredenering, denkgewoonte om plausibele redenen te geven of te zoeken.

- Het invoeren van een wetenschappelijk of redelijke methode in een proces, dat voordien berustte op overgeleverde ervaring.
terug




Rebob:
Zo werd de jazz-stroming bebob of bob eerst genoemd.
terug




Repressie:
Onderdrukking of beperking van vrijheid van meningsuiting en handelen.
(psych.) verdringing naar het onbewuste.
terug







Resigneren
Afstand doen, zich schikken, berusten.

terug







Recipiëren
Doelbewust overnemen.(b.v. het Romeinsch recht in de Middeleuwen)

terug







Regrediëren
Terugkeren naar een vroeger stadium.

terug







Rex (partij)
Rex (van 'Christus Rex')= Christus is koning]) was een Belgische fascistische politieke beweging. De stroming wordt rexisme genoemd.

In 1936 werd Rex een politieke partij met Degrelle aan het hoofd.

terug
br>





Richten
(verouderd) recht doen, oordelen, vonnissen. (uit: 3d.Van Dale)

(zie cursussen, over de religie no.40) .

terug







Roedenbundel
Een z.g. roedenbundel (fasces of fascio) bestaat uit een bundel takken waarin een bijl is bevestigd. Het was een symbool van macht in het klassieke Rome. De gedachte was, dat 1 tak makkelijk breekt, maar een bundel is taai praktisch niet te breken. Ook symboliseert de bundel "kracht door eenheid".

Mussolini eigende zich het symbool toe.

terug







Rusten (oud Nederlands)
In "Cultuur en Gemeenschap" decembernummer:
... zich in doodelijken ernst ten strijde rustte.

-Zich gereed maken.
-Zich wapenen: zich ten strijde rusten.

terug







Sacrosanct
Onschendbaar, heilig.

terug







Sacrosanctus (lat.)
-Onschendbaar, heilig, bij uitstek heilig.

-Onaantastbaar, heette hetgeen, onder bedreiging met de zwaarste straffen, niet mocht worden aangetast, zooals de volkstribunen te Rome.

terug







Sanctioneren
sanctie verlenen aan
goedkeuren, bekrachtigen, waarborgen.

vb.: De op de overtreding opgestelde boete sanctioneert de nakoming van het voorschrift. (van Dale)

Bij de betekenis bestraffen wordt sanctie gebruikt in de betekenis
"middel om de naleving van een voorschrift of verdragsbepaling af te dwingen of als straf voor een overtreding".

terug







Schoon
Oud Nederlands voor fraai of mooi.

Börger in "Mens en Muziek":
  Of iets schoon is, is dus een objectieve, of men iets mooi vindt een subjectieve aangelegenheid.
Natuurlijk kan men ons verwijten, dat de begrippen "schoon" en "mooi" in het dagelijks leven voor en door elkaar gebruikt worden en dat onze bepalingen van dit tweetal dus willekeurig zijn; en dan geven wij dit terstond toe, maar merken tevens op, dat wij nu eenmaal aan de taal gebonden en dus genoodzaakt zijn aan verwante of zoals in dit geval formeel gelijke begrippen een onderscheiden inhoud te geven. terug







De nazi’s pasten Schutzhaft toe, wat inhield dat mensen zonder eerlijk rechtsproces opgepakt konden worden, omdat ze mogelijk staatsgevaarlijk waren.
Voornamelijk de communisten moesten het, als belangrijkste tegenstanders van het nationaal-socialisme, ontgelden en binnen korte periode zaten alle gevangenissen en kampen overvol.

terug







Secularisering.
de reductie van religie tot het private terrein en de afname van de maatschappelijke invloed van religie.

terug







Sermoen
Preek; vermanende toespraak.

terug







Slaken
Losmaken, laten vieren, iemands boeien slaken
Een kreet slaken.

terug







Sophia

Wijsheid. (ook meisjesnaam)

terug







Sophisterij

drogredekunde, spitsvindigheid, haarkloverij; het gebruik van drogredenen.
Sophistisch, bedriegelijk, listig, spitsvindig.

terug







Sophistiek

-De richting in de oude Griekse wijsbegeerte die vertegenwoordigd wordt door de sofisten.
-De kunst van rechtpraterij.
Zie ook "Sophisterij"

terug







Stachanovisme
In de tweede helft van de jaren `30 naar de modelarbeider Aleksej G. Stachanov (1977) genoemd loonstelsel in de Sovjet-Unie, waarbij premies worden gegeven voor kwantiteit en kwaliteit en voor zuinigheid in het materiaalverbruik.

De term Stachanovist (of Stachanov-arbeider) is sindsdien een vaste uitdrukking geworden voor de ideale arbeider: hardwerkend en zwijgzaam. Er waren in de Sovjet-Unie vele van deze 'Stachanovisten' die vaak met medailles, betere voeding en huisvesting werden beloond. Deze dienden als voorbeelden voor de arbeiders om deze aan te zetten tot steeds hogere prestaties waardoor de arbeidsnormen steeds hoger gelegd werden.
(Zie Wikipedia)

terug






Stichten
- O.a. iemand in godsdienstig of zedelijk opzicht opbouwen.
- Zich te laten stichten door dominee's en de Mättheus-Passion.

terug






Stiljagi of stilyagi
Moskouse variant van de beatnik. provo, nozem, e.d., die allen gemeen hebben het verzet tegen de verdorde burgerij.

terug




Sublimering is een term uit de psychologie, die voor het eerst werd gebruikt door Sigmund Freud. Hij doelde hiermee op het omzetten van oerdriften in sociaal of maatschappelijk geaccepteerde vormen. Zo kunnen oerkrachten als angst, seksualiteit en agressie gekanaliseerd worden en omgezet in ambitie voor werk, kunst, wetenschap enzovoort.

Als een scholier bijvoorbeeld voor zijn eindexamen zit, gaat dit gepaard met veel stress en spanning. Hij kan nu dit negatieve gevoel omzetten in positieve energie door hard aan de studie te gaan. Iemand die veel onverwerkte woede of agressie heeft, kan dit in goede banen leiden door bijvoorbeeld te gaan sporten. Mensen die gestopt zijn met roken, worden niet zelden fanatieke anti-rokers.

Sublimering wordt gezien als een psychologisch afweermechanisme, omdat het zich overgeven aan oerdriften als bedreigend wordt ervaren voor het sociaal functioneren. Sublimering speelt dus een belangrijke rol in het welzijn en de geestelijke balans.

Soms wordt ook de term sublimatie gebruikt, maar om verwarring met de natuurkundige term te voorkomen, heeft in de psychologie het woord sublimering de voorkeur.
(Uit de "Wikipedia")

Sublimatie (fil.)
het richten van primaire, lagere instincten en neigingen op hogere levenswaarden, zoals de omzetting van een sexuele driftneiging in sociale belangstelling.

terug







Subliminaal
-Een behoefte of wens die onbewust al aanwezig is.

-Een subliminale boodschap is een signaal of boodschap verborgen in een medium en bedoeld om doorgegeven te worden zonder dat het bewust opgemerkt wordt. Deze boodschappen zouden toch door het onbewuste verwerkt kunnen worden en onopgemerkt aanzetten tot bepaald gedrag.

terug







Suburbia
Het gebied der voorsteden.

terug







Suprematie
opperheerschappij, oppergezag (b.v. van Paus),
(voorb.: Engeland bezat lange tijd de suprematie ter zee) .

terug







Synthese
Wikipedia:
Een synthese is in het algemeen een samenvoeging van ongelijksoortige
zaken, zodat er iets nieuws uit ontstaat. Het woord is afgeleid van de
Griekse woorden syn- (samen) en tithenai (plaatsen).

Het woord synthese en de afleiding synthetisch hebben een aantal meer specifieke betekenissen:

- Het bereiden van chemische verbindingen en de naam van die verbindingen zelf, zie chemische synthese.
- Het vormen van iets nieuws uit twee tegengestelde bewegingen, zie Synthese (filosofie).
- Een algemeen aspect dat de grammatica van heel veel talen kenmerkt, zie Synthetische taal.
- Een synthesizer is een apparaat dat verschillende geluiden door elkaar mengt.

terug







Synthetisch vermogen
- Grote lijnen kunnen zien.
- Verbanden leggend.
.

terug







Talio
Vergelding.

terug







Tautologie
bepaalde stijlfiguur: een logisch gezien overbodig woord, omdat dat woord (ongeveer) hetzelfde betekent als het woord waarmee het in verbinding staat.
Als een tautologie voortvloeit uit slordigheid of taalkundig onvermogen dan heeft die geen functie en is dus fout, een stijlfout.
Veel staande uitdrukkingen zijn tautologisch, bijv. wikken en wegen, heg noch steg, bepakt en bezakt etc. Zie ook onder pleonasme.

terug







Tertium non datur
De wet van de uitgesloten derde of van het uitgesloten midden (Lat., "een derde is niet gegeven"), is een logische wet die inhoudt dat iedere uitspraak waar, dan wel onwaar is; een andere, derde, mogelijkheid is er niet. (Wikipedia.

terug







testimonium paupertatis
Bewijs van onvermogen.

terug







Theosofie
(Grieks: theosophia: kennis van goddelijke zaken).

Goddelijke wijsheid, zoals die door de goden zelf bezeten wordt.

terug







Teleologie
(Grieks:teleios: volgroeid, laatste.)
Leer dat de schepping opéén doel gericht is.(v.D.)
De doelleer, leer van de eind-oogmerken der dingen.

terug







Tonsuur
(Uit WKP)
De tonsuur of kruinschering is het gedeeltelijk kaalscheren van de bovenkant van het hoofd waarbij er min of meer een rand haar overblijft. Dit is een gebruik in het christendom dat reeds te vinden is bij vele volken van de oudheid als teken van rouw, slavernij, onderwerping of toewijding aan de goden. Zo gold het bij Egyptische priesters als middel t ot lichamelijke reinheid bij rituele praktijken.

In de Rooms-Katholieke Kerk is de tonsuur overgenomen door monniken, later ook bij de wereldgeestelijken. Het is bedoeld als symbool van toewijding aan God en verzaking aan seksualiteit
Volgens Börger een castratiesymbool.

terug







Trancenderen
o.a.:
-Op een hoger plan brengen.

-Uitreiken boven...
-De menselijke beperktheid te boven gaan.

terug







Transsubstantiatie
is de in de Katholieke Kerk gebruikte term om de verandering van brood en wijn in het lichaam en bloed van Christus, die volgens de katholieke leer tijdens de eucharistieviering of Mis plaatsvindt, filosofisch-metafysisch te omschrijven.

terug







Tribuun
Tribuun (Latijn: tribunus) was de titel van twee à drie verkozen ambtsdragers in de Romeinse Republiek. Tribunen konden

* de Raad van de Plebejers (concilium plebis) bijeenroepen en als voorzitter dienstdoen. Dit gaf de tribuun ook het exclusieve recht om wetsvoorstellen te doen.
* de Senaat bijeenroepen en voorstellen doen. De macht van de tribuun beperkte zich tot de stad Rome. Zijn veto had geen macht over gouverneurs van provincies en zijn onschendbaarheid gold maar tot een mijl buiten de stadsmuren van Rome. Rond 450 werd het aantal tribunen vergroot tot tien..

(Wikipedia)

terug







Tripolitanië
Oorspr, Tripolitania
Provincie rond Tripolie (Libië)

terug







Ultima Ratio
laatste, uiterste middel (oorlog).
Ultima ratio regum, het laatste argument der vorsten.

terug






Universalisme
fil. Opvatting van historici die vinden dat de geschiedenis zo behandeld moet worden, dat alle volkeren er gelijke aandacht krijgen. (3del.v.Dale)

terug






Usance
Gewoonte, gebruik, heersende gewoonte van doen.

terug






Usurpator
Onrechtmatig bezitnemer van troon of ambt in een republiek.
Overweldiger.

terug






Utilarisme
Economisch-filosofische stroming die stelt dat men in de samenleving dient te streven naar een maximalisering van de welvaart.

terug






va-banque
Va-banque spelen:
- Alles op het spel zetten.
- Roekeloos spel spelen.

terug






verenkeld-zijn
- Gereduceerd tot iets dat op zichzelf staat.

terug








Verkeren,verkeerd
In het tegendeel omslaan, veranderen, omkeren.

Voorbeeld: "Het kan verkeren" zei Bredero!"

Hiervan afgeleid:
Verkeerd
Voorbeeld: waarna zich de chaos herstelde, die tenslotte door Napoleon verkeerd werd tot orde.
Uit o.a. de Cursus: "De Wereld van Heden" jaargang 1, afl.9 (±1950)"

Mens worden = verkeren van natuur tot geest.

terug






Verkeerdheid
-het verkeerd zijn / ondeugd. (3dvD)

-Tegengestelde
Bij Börger: Natuurlijkheid.
Natuurlijk tegenover geest.

terug






Voorslaan
Voorslaan, sloeg voor, heeft voorgeslagen.

1) Opperen
2) Opwerpen
3) Proponeren
4) Voorstellen.

terug






Verdringen (psych.)
Volgens Freud:
Een verdrongen herinnering is de herinnering aan een traumatische gebeurtenis die onbewust in de hersenen is opgeslagen en van waaruit ze naar verluidt bewuste gedachten, wensen en acties negatief zou beïnvloeden.
Echter ... steeds meer onderzoekers betwijfelen deze veronderstelling.
Ondanks vele onderzoeken is er geen bewijs gevonden.
Beter spreekt men van herinneringen, wensen en fantasieën die op de achtergrond zijn geraakt en bij bepaalde gebeurtenissen een rol gaan spelen.
(Börger beschrijft in "Cultuur" no. 13 1-ste jaargang de euforie en extase n.a.v. het huwelijk van Juliana en Bernhard)

terug






Verwezelijken
Waarmaken.
Realiseren.
Tot werkelijkheid brengen

terug






vrijheid
Positieve en negatieve vrijheid. (Uit Wikipedia)

Het is nuttig onderscheid te maken tussen negatieve en positieve vrijheid. Negatief en positief drukken hierbij geen waardeoordeel uit, maar geven aan of het gaat om vrijheid die ontstaat door de afwezigheid van iets of door de aanwezigheid van iets.

Negatieve vrijheid is de "vrijheid van invloed van anderen". Deze vrijheid houdt verband met vrijheid en bevrijding, bijvoorbeeld van dwang, van vreemde overheersers, ziektes en waandenkbeelden.

Positieve vrijheid is de vrijheid de "vrijheid tot het inzetten van je eigen vermogen". Het is de mogelijkheid om te kiezen en het eigen leven in te richten. Het is de vrijheid waar men het over heeft wanneer het gaat over de vrije wil.

Positieve en negatieve vrijheid hangen samen. Positieve vrijheid is niet mogelijk wanneer negatieve vrijheid ontbreekt. Anderzijds is negatieve vrijheid weinig zinvol wanneer positieve vrijheid niet nagestreefd wordt. Beide vormen van vrijheid lijken op een Januskop waarvan het ene gezicht naar het verleden en het andere naar de toekomst gericht is. Vrijheid gaat altijd samen met verantwoordelijkheid. Als je vrijheid hebt om te kiezen is er een verantwoordelijkheid om het beste alternatief te kiezen. Het beste alternatief kan men bepalen door kennis te vergaren over hoe de wereld is en hoe je zelf bent.

Vrijheid is in verschillende kringen, zowel maatschappelijke, ideologische als ook filosofische, vaak een centraal onderwerp. Binnen die groeperingen bestaan er vaak verschillende interpretaties van vrijheid.

terug






V.N.V. = Vlaams Nationaal Verbond
Het Vlaamsch Nationaal Verbond of VNV was een rechts-radikale (ook soms als fascistische bestempelde) Vlaams-nationalistische partij, opgericht op 8 oktober 1933 door Staf de Clercq. Tijdens de Tweede Wereldoorlog collaboreerde ze officieel met de Duitse bezetter.

terug






Völkischer Beobachter
De Völkischer Beobachter was de officiële krant van de Nationaalsocialistische Duitse Arbeiderspartij (NSDAP) van 1920 tot 1945)

terug






Vore, voor
Insnijding van ploeg; snede van de ploeg in een akker
Die ploeg maakt brede,diepe voren (van Dale)

terug






Het Voorbewustzijn
Het meest toegankelijke deel van onze geest, dat alles bevat wat we in wakkere toestand direct kunnen oproepen. Dit niveau bestaat in de theorie van Freud en in die van Jung. (Wikipedia)

terug






Vroegkapitalisme, of handelskapitalisme
Het handelskapitalisme of vroegkapitalisme is een economisch systeem dat ontstond bij de opkomst van de rijke stedelijke gebieden in Noord-Italië en Vlaanderen in de late middeleeuwen. Kooplieden investeerden hun steeds groeiende kapitaal in ondernemingen op het gebied van handel en daarmee verbonden bedrijfstakken, zoals scheepsbouw, manufactuur en trafiek. Toen door de grote ontdekkingsreizen rond 1500 wereldhandel ontstond, kwamen grote, kapitaalkrachtige bedrijven tot stand. In de beginfase waren dat meestal familiebedrijven. Later begonnen kooplieden steeds vaker een joint venture om de risico's van hun investeringen te spreiden. De VOC is het eerste bedrijf ter wereld dat kapitaal bijeenbracht door de uitgifte van aandelen. Langzamerhand werd het beperken van de risico's en daarmee het voortbestaan van de ondernemingen belangrijker dan het behalen van winst op zich.

Vooral voor de Republiek der Zeven Verenigde Nederlanden en Engeland zien historici een verband tussen de opkomst van kapitalisme en het Calvinisme, dat het verdienen van veel geld beschouwt als een volstrekt aanvaardbare manier om je - door God gegeven - talenten te ontplooien. (Wikipedia)

terug







Wereldgericht
-Het laatste oordeel.
-Het oordeel dat de mensheid velt.
-Een bekende uitspraak van de filosoof Hegel (oorspronkelijk van Schiller) is: wereldgeschiedenis functioneert als wereldgericht. Zij maakt in feite uit wat als rechtmatig en deugdelijk geldt.

terug






Wijl
(archaïs)wijl (vw): omdat, want (Komt voor in: "Het probleem der wilsvrijheid")
zie evt. ook: http://www.mijnwoordenboek.nl/synoniemen/wijl

wijl (zn): poosje, tijdje, wijle
(Wikipedia)

terug






Ziele-adel
uit 1864: m. [geen meervoud]
-verhevenheid van den mensch door uitstekende deugd.

terug






Zich bekennen tot ...
(Uit de v.Dale) o.a:
-uitkomen voor;
-erkennen dat men behoort tot ...

terug






Zinnig
-Men probeert ...
-Zijn verstand hebbend.

Zinnigheid
- doordachtheid, noodzakelijkheid, nuttigheid (wikipedia).

terug






Men zoek zich ...
-Men probeert ...
-De liefde zoekt zich uit te drukken. (te realiseren)

terug






Zwevende koopkracht.
Als de goederen die de consumenten wensen niet verkrijgbaar zijn.

terug







Zielig, zielsbewustzijn
Slechte vertaling van het Duitse woord "seelisch". Afkomstig van Bolland.
Börger gebruikte deze termen oorspronkelijk ook, maar nam er afstand in het document: Psycho Logica (pag 19).

In de kursus "Kunst en Techniek
(1941) schrijft Börger nog:

I.z. "zieligheid". Door iemand is dit woord becritiseerd, ofschoon het in de taal der Nederlandsche wijsbegeerte sinds Bolland burgerrecht verkregen heeft.
De criticus oordeelde, dat het een geheel andere beteekenis had, zooals hijv. in de uitdrukking: "een zielige boel" of "een zielig geval".
"Zielig" wordt door mij gebruikt als aequivalent van psychisch; ik moet n.l. te veel omschrijven als ik in een woord als "zieligheid" zielig door psychisch moet vervangen.
Verder begrijp ik zeer wel het bezwaar tegen het woord "zieligheid" door mij gebruikt; maar ik verzoek eventueele critici zeer nadrukkelijk om met zichzelf te rade te gaan en zich de vraag voor te leggent wat beteekent "zielig" in de uitdrukking "een zielige boel" en daarbij niet te blijven staan bij niet werkelijk verklarende vervangingswoorden als: beklagenswaard, verdrietig enz.
Laten zij zich een uitdrukking voorleggen als : "zij was zoo vreeselijk zielig" en hierbij denken aan bijv. een vrouw, die iemand verloor, die haar lief was.
Wanneer en waarom dan zegt men, dat deze vrouw zielig is? Als en omdat deze vrouw geheel verzonken is in haar smartgevoel, in haar ziel.
Uit Wikipedia (2009): Zielig - O.a.(minder gebruikelijk) betrokkenheid van de ziel op zijn eigen obsessie.

terug

Zedelijk, zedelijkheid
In het dagelijks gebruik wordt daar meestal fatsoen bedoeld.
Dit licht ook besloten in de juridische termen: "openbare zedelijkheid of openbare zedenschennis",

Börger gebruikt het woord zedelijk in de betekenis van ethiek.

-Ethisch (wikipedia).
-Ethiek: Leer van van goed en kwaad. (Wijsgerig Vademecum)

Volgens Börger:
Zedelijk omvat datgene dat naar menselijke vrijheid streeft o.a. opheffing van het natuurlijke in de mens naar het geestelijke.

-Börger stelt natuurlijkheid tegenover zedelijkheid. (onvrijheid >> vrijheid)

Hier volgen enige citaten om een indruk te geven wat Börger hieronder verstaat.

Vrijheid is zedelijkheid (Wijsgerig vademecum)

Het zedelijk bewustzijn, dat zich zowel van zijn eigen menselijke vrijheid bewust is als van de zedelijke vrijheid van alle andere mensen (Kant)

terug