Biografie van:
Mr.Drs.A.Börger
(16-9-1892 11-11-1971)
Antonie Börger werd op 16 september 1892 geboren.
Zowel hij als zijn oudere zuster Marie als zijn broer Jan (1888)droegen de naam van hun moeder, Anna Maria Börger, die niet officieel getrouwd was met hun vader Jan, baron van Vlierden van Asperen van Vuren, wiens geslacht terug gaat tot in de 16-de eeuw (een baron Van Vlierden zat in de Bloedraad van Alva).
Trouwen was niet mogelijk omdat Jan van Vlierden volgens de toenmalige wet niet kon scheiden van zijn officiële vrouw, die krankzinnig geworden was en in een psychiatrische inrichting was opgenomen (zij is nooit genezen). In die tijd gold: "Het heeft de Heer behaagd haar krankzinnig te maken, het kan Hem ook behagen haar weer te genezen".
Antonie volgde met gemak het gymnasium waar hij uitblonk totdat hij door de rector uitgeroepen werd als de beste leerling van de school.
Hij vond dat een vervelende gebeurtenis en zorgde er daarna zorvuldig voor dat dat niet weer voorkwam.
Als vervolgstudie was er sprake van dat Antonie een zangopleiding zou gaan volgen, omdat hij een goede stem en aanleg voor muziek had. De Eerste Wereldoorlog gooide echter roet in het eten: hij moest 3½ jaar onder de wapenen.
In de periode daarna was er te weinig geld en heeft hij als repetitor zijn eigen studie verdiend.
Later bekende Antonie dat hij er niet rouwig om was dat het anders liep, omdat de gedachte dat van hem verwacht werd dat hij moest buigen voor publiek bij het in ontvangst nemen van het applaus, hem bij voorbaat nachtmerries bezorgde.
Voor hem was het feit dat iemand uitblonk in het een of ander niets bijzonders. Dat was een gave; iets dat je gekregen had en dus geen eigen verdienste. Daar kon je volgens hem geen extra geld of applaus voor krijgen.
Zo kon het in rekening brengen van diensten hem dan ook behoorlijk in verlegenheid brengen. Zo werd hij eens sprakeloos en kreeg hij een kleur toen hem gevraagd werd welk bedrag hij kreeg voor het schrijven van een inleiding voor een toneelstuk van Shakespeare.
De opdrachtgever bedacht toen zelf een bedrag, hetgeen Börger accepteerde.
Zo ging het ook vaak met psychologische consulten.
In Leiden studeerde hij rechten, filosofie, psychologie en economie en trad ook weer op als repetitor in deze vakken.
In die tijd genoot hij reeds bekendheid, want de PTT leverde brieven af die geadresseerd waren aan: -Mr Börger, Leiden-, zonder mankeren aan het juiste adres af.
Uit zijn eerste huwelijk werd een dochter, Janne, geboren.
Vanuit Leiden vertrok Mr.Drs.A.Börger naar Amsterdam om voor het advokatenkantoor R.P.Cleveringa Jzn.(?) te werken, waar hij zijn tweede vrouw Aaltje Kalkema leerde kennen.
In de 20- en 30-tiger jaren was hij aktief op velerlei gebied:
als publicist van weekbladen, als inleider van filmvoorstellingen, gaf rondleidingen in museums, was spreker voor diverse bewegingen op uitnodiging en ook nog als bestuurslid aktief in:
-De Maltusiaanse bond, (voorloper van de latere NVSH) samen met prof. dr. P. Peverelli,
-MAANDBLAD "VREDE" (Orgaan van "Vredes Studie Bureau")
-de Prof. Forelstichting;
-De vrije jeugdbeweging; V.J.O.
-De Nederlandse Vereniging ter bevordering van de Moderne Muziek. (Ook na WO-2)
-Als spreker voor de Vrijdenkers Radio Omroep (VRO)
-Was na WO-2 lid van het "NEDERLANDSCH COMITÉ VOOR GEBIEDSUITBREIDING" dat ons 69 km2 (Elten en Tudderen) van de geëiste 2559 km2 opleverde en al na een paar decennia (1963) aan Duitsland werd teruggegeven. (Argumentatie te lezen in het verzetsblad "Op Wacht in Amsterdam"en na de bevrijding 4 artikelen in het "Amsterdams Dagblad"; zie Tijdschriften) (Onderaan in de index)
De bestuurders van bovengenoemde bewegingen hadden het soms moeilijk met zijn ideeën, en volgens oud cursisten leidde dit vaak tot problemen. Hij richtte in 1937 een nieuwe jeugdbeweging "de Vrije Jeugd" op en
het gerucht gaat dat hij iets te maken had met een nieuw op te richten
"Bond voor Sexuele Hervorming"
De Tweede Wereldoorlog maakte, vanwege de kritiek in woord en geschrift tegen Hitler, hier een einde aan; de Fam. Börger was genoodzaakt onder te duiken.
In zijn onderduikperiode schreef hij voor het verzetsblad "Op Wacht".
Toen "Op Wacht" niet meer in Amsterdam kon verschijnen vanwege landelijke distributieproblemen, besloot Börger in Amsterdam door te gaan met "Op Wacht in Amsterdam". Blijkbaar onstonden er meningsverschillen over de naam, want vervolgens verschenen er 2 nummers met de naam "De Amsterdammer" en alle volgende nummers "De Nieuwe Amsterdammer".
Zijn eigen veiligheid maakte hij ondergeschikt aan de menselijke(=geestelijke) vrijheid.
Ook zijn vrouw en zoon deden daar uit volledig eigen overtuiging aan mee.
Dit is ook de reden, dat zoon Ton op 11 / 13-jarige leeftijd in zijn schooltasje exemplaren van de illegale krant naar een aantal adressen bracht.
Door zijn streven naar geestelijke vrijheid moest hij ook aanbiedingen voor een politieke loopbaan of een betrekking bij justitie weigeren, "omdat politici en rechters zich maar te houden hebben aan hun partijprogramma's en resp. de wet". Dit gold (geldt?) ook voor het universiteitwezen; hoogleraren werden (worden?) doorgaans vanuit politieke motieven benoemd.
Om tijdens de bezetting zijn publiciteitsdrang te stillen, begon hij cursussen te schrijven, waarvan de meeste bewaard zijn gebleven.
Na 1945 bleef Mr.Drs.A.Börger nog een aantal jaren actief in een aantal stichtingen, die als doel hadden om sexuele-, huwelijks- en midlive-crisisproblemen te verlichten. Bleef nog publicist van weekbladen en als spreker op uitnodiging, maar legde zich meer en meer toe op huis-konsulten, en uiteindelijk sprak hij alleen nog als docent van de stichting "Studiekring voor Wijsbegeerte".
Zijn tweede vrouw vormde een hechte eenheid met hem en na een konflikt met het bestuur, in 1936, van de inmiddels opgerichte stichting "Studiekring voor Wijsbegeerte" werd zij de beheerster en penningmeester van de stichting en typte, redigeerde en stencilde bijna alle pennevruchten van haar echtgenoot (zie de web-site vanaf 1939), waarbij zij vooral fabuleus was met het redigeren van alles. De stukken moesten wel op een vastgesteld aantal pagina's uitkomen en zij voorzag of dat ging lukken.
Zoniet, dan werd overleg gepleegd over het inkorten of uitbreiden van de tekst.
Hoewel zij veel hulp kreeg van andere bestuursleden en soms huisgenoten, was zij de stuwende kracht.
Een sterk staaltje was het produceren van het tijdschrift "De wereld van Heden" dat oorspr. in 1 keer horizontaal, over de breedte, in twee kolommen op stencil getypt werd.
Later plakte zij twee aparte halve stencils aaneen.
Aan haar toewijding is het in de eerste plaats te danken, dat er zoveel materiaal bewaard is gebleven.
Velen malen werd verhuisd, ook vanwege de gezondheid van hun zoon Ton.
Uit de nalatenschap blijkt dat hij bekend was met en bij vele eigentijdse schrijvers en dichters, o.a.
-met de familie Roland en Henriëtte (tante Jet) Holst,
-Bertus Aafjes: (Antonie "De man die de waarheid is"),
-Gerard den Brabander ('Uit vriendschap', 30-4-41),
-Den Doolaard.
-Jef Last.
-Ali Goubitz (Portrettekenares)
-Henk Eikeboom (bron: biografie Henk Eikeboom - dichter anarchist - door Pszisko Jacobs)
-en vele andere publicisten (zie o.a. ook "Weekbladen en Tijdschriften")
Hij trok vaak op de zondagochtenlezingen over een populair onderwerp (b.v. Vietnam of India) toch minstens 200 toehoorders, waaronder vaak publicisten en vooral veel jongeren, zelfs toen hij op hoge leeftijd was. Zijn kerst- en paasredes trokken soms ca. 400 toehoorders. Een cursiste echter herinnerde zich dat zij ook wel eens een voordracht bijwoonde die maar enkele 10-tallen toehoorders trok. Börger grapte dan wel dat dat een teken van kwaliteit was.
Werkelijk moeilijke lezingen trokken zo weinig cursisten, dat ze in de huiskamer pasten. Die werden dan ook toepasselijk de "huiskamerlezingen" genoemd. Kenners wisten wat dat betekende.
Ooit voor 1940 maakte hij voor een lezing wel een spiekbriefje met "aandachtspunten", maar daarna heeft nooit iemand hem tijdens een lezing met een snippertje papier betrapt.
Ook hield hij inleidingen bij o.m. de tentoonstelling in het Stedelijk Museum van het schilderij "Guernica" van Pablo Picasso en van de film "Hiroshima, mon amour", waarbij twee agenten in uniform bij de inleiding en voorstelling aanwezig waren.
Volgens zijn zoon bestaat (bestond) er zonder twijfel een dossier van de BVD over zijn vader; het interesseerde hen beiden echter in het geheel niet, omdat Antonie Börger overtuigd pacifist was (als adviserend lid van verzetsgroep De Bie is hem meermalen een wapen aangeboden, wat hij geweigerd heeft: hij wilde niemand doden; alleen heeft hij wel eens tegen zijn zoon gezegd: "Als ik de kans zou hebben, dan zou ik Hitler wurgen".
De reden waarom Mr.Drs.A.Börger onbekend bleef in het universitaire circuit, lag aan het reeds genoemde feit dat hij geen dokterstitel ambieerde. Pas met een doktorstitel worden epistels geciteerd en dan ook nog pas als er andere bekende geleerden worden aangehaald. Piet Vroon heeft hierover 10-tallen jaren later uitgebreid in de Volkskrant geschreven.
Vaak is de vraag gesteld waarom Mr.Drs.A.Börger bij het gewone publiek onbekend is gebleven en na zijn dood is vergeten.
Het antwoord is, volgens mij, dat hij wel ruim bekend was bij vele intellectuelen, maar niet populair genoeg was om uitgevers en andere media te interesseren; de groep om hem heen was te klein, er viel niet (genoeg) aan te verdienen.
De doelstelling van de stichting "Studiekring voor Wijsbegeerte" om iedereen, ongeacht opleiding of achtergrond, kennis te laten maken met de filosofische denkbeelden was een nobel en idealistisch, maar onmogelijk op grote schaal te realiseren. Börger wist dat, omdat de massa voornamelijk in het goede leven is geïnteresseerd en nauwelijks voor wat het betekent mens te zijn.
Menselijke waarden als: waarheid, vrije wil, gewetensvrijheid, zelfverwerkelijking enz. laten haar (de massa) in het algemeen onverschillig.
E.e.a lag dus te verstoffen en dreigde in de geschiedenis weg te zakken. Een belangrijk deel van de nalatenschap is op het nippertje boven water gekomen en met welwillende instemming van de erfgenamen aangepast aan het nieuwe medium dat niet aan oplagen gebonden is: HET INTERNET, waardoor het gedachtengoed van Mr.Drs.A.Börger voor de komende generaties is veiliggesteld.
24-7-2002.
Frank de Zwart, Huizen
Ton Börger, Zaandam. †
